দিল্লী চুলতানী-প্ৰথম: দাস বংশ (১২০৬–১২৯০)

কুতুবুদ্দিন আইবাকে (১১৫০-১২১০) প্ৰথম মুছলমান বংশ কেনেকৈ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল?

মুইজুদ্দিন (ঘুৰৰ মহম্মদ) ৰ পিছত ১২০৬ চনত কুতুবুদ্দিন আইবাক এজন তুৰ্কী দাস ৰাজপাটত বহে। তাৰাইন যুদ্ধৰ পিছত (১১৯২ খ্ৰীষ্টাব্দ) ভাৰতত তুৰ্কী চুলতানীৰ সম্প্ৰসাৰণত তেওঁৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছিল

মুইজুদ্দিনৰ আন এজন দাস য়ালদুজে গাজনীত সফলতা লাভ কৰে ৷ গাজনীৰ শাসক হিচাপে য়ালদুজে দিল্লীতো শাসন কৰাৰ দাবী কৰিছিল।

এই কথা অৱশ্যে লাহোৰৰ পৰা শাসন কৰা আইবাকে মানি লোৱা নাছিল । কিন্তু এই সময়ৰ পৰাই চুলতানতাই গাজনীৰ সৈতে সম্পৰ্ক বিচ্ছিন্ন কৰি পেলালে ।

দাস বংশ প্ৰতিষ্ঠাৰ কৃতিত্ব কুতুবুদ্দিন আইবাকক দিয়া হয় ৷

দাস বংশ, যাক মামলুক বংশ বুলিও কোৱা হয় , ভাৰতৰ দিল্লী চুলতান ৰাজ্যৰ ওপৰত শাসন কৰা প্ৰথম মুছলমান বংশ ।

কুতুবুদ্দিন আইবাকক লাখ বক্ষ বুলিও জনা যায় ।

১২১০ চনত চৌগান (পোলো) খেলি থকা অৱস্থাত ঘোঁৰাৰ পৰা পৰি আঘাত পাই আইবাকৰ মৃত্যু হয়।

তেওঁৰ পিছত আইবাকৰ জোঁৱাই ইলটুটমিছ ৰাজপাটত বহে ।

উত্তৰ ভাৰতত তুৰ্কী বিজয়ৰ প্ৰকৃত একত্ৰীকৰণ হিচাপে ইলটুটমিছক গণ্য কৰিব লাগিব ।

• ৰাজপাটত বহাৰ সময়ত আলী মৰ্দন খানে নিজকে বংগ আৰু বিহাৰৰ ৰজা বুলি ঘোষণা কৰিছিল ।

প্ৰথমতে দিল্লীৰ ওচৰৰ ইলটুটমিছৰ সহযোগী বিষয়া কিছুমানেও তেওঁৰ কৰ্তৃত্ব গ্ৰহণ কৰিবলৈ অনিচ্ছুক আছিল। ৰাজপুতসকলে নিজৰ স্বাধীনতা দখল কৰাৰ সুযোগ পালে । আজমেৰ আৰু বায়ানাক সামৰি লোৱা কালিঞ্জাৰ, গ্ৱালিয়াৰ আৰু পূব ৰাজস্থানৰ অঞ্চলে তুৰ্কীৰ আধিপত্যৰ পৰা সফলতাৰে মুক্ত হ’ল ।

প্ৰায় একে সময়তে ইলটুটমিছে গ্ৱালিয়াৰ, বায়ানা, আজমেৰ আৰু নাগ’ৰ উদ্ধাৰৰ বাবে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰে ।

ৰাজত্বকালৰ প্ৰথম বছৰবোৰত ইলটুটমিছৰ মনোযোগ উত্তৰ-পশ্চিম দিশত কেন্দ্ৰীভূত হৈছিল। খোৱাৰীজম শ্বাহে গাজনী জয় কৰাৰ লগে লগে তেওঁৰ স্থিতিৰ প্ৰতি এক নতুন বিপদৰ সৃষ্টি হয় ।

• এই সময়ত মধ্য এছিয়াৰ আটাইতকৈ শক্তিশালী ৰাষ্ট্ৰ খোৱাৰিজমি সাম্ৰাজ্য আছিল আৰু ইয়াৰ পূব সীমা এতিয়া সিন্ধুলৈকে বিস্তৃত । এই বিপদ ৰোধ কৰিবলৈ ইলটুটমিছসকলে লাহোৰলৈ মাৰ্চ কৰি দখল কৰে।

আইবাকৰ সহযোগী দাস কুবাচাই নিজকে মুলতানৰ স্বাধীন শাসক বুলি ঘোষণা কৰি লাহোৰ আৰু পঞ্জাবৰ কিছু অংশ দখল কৰিছিল ।

ইলটুটমিছে কুবাচাক মুলতান আৰু উচ্চৰ পৰাও উৎখাত কৰে । D elhi Sultanate ৰ সীমা , এইদৰে, আকৌ এবাৰ সিন্ধুলৈকে গৈছিল । পশ্চিম দিশত নিৰাপদ হৈ থকা ইলটুটমিছে নিজৰ মনোযোগ আন ঠাইলৈ ঘূৰাই আনিবলৈ সক্ষম হ’ল। তেওঁ চুবুৰীয়া দেশ, পূব বংগৰ সেনা শাসকসকলৰ ভূখণ্ডত অভিযান চলাই আৰু উৰিষ্যা আৰু কামৰূপ (অসম) ৰ হিন্দু শাসকসকলে নিজৰ দখল অব্যাহত ৰাখিলে।

বংগ আৰু বিহাৰত চুলতান গিয়াছুদ্দিন উপাধি গ্ৰহণ কৰা ইৱাজ নামৰ এজন ব্যক্তিয়ে স্বাধীনতা গ্ৰহণ কৰিছিল। ১২২৬–২৭ চনত লখনৌটিৰ ওচৰত ইলতুতমিছৰ পুত্ৰৰ সৈতে হোৱা যুদ্ধত ইৱাজ পৰাজিত হৈ নিহত হয় । বংগ আৰু বিহাৰ আকৌ এবাৰ দিল্লীৰ আধিপত্যৰ অধীনলৈ পাৰ হৈ গ’ল ।

তেওঁ নিজৰ আধিপত্য পুনৰ দৃঢ় কৰিবলৈ ৰন্থমভূৰ আৰু জালোৰৰ বিৰুদ্ধে অভিযান পঠিয়াইছিল।

মেৱাৰৰ ৰাজধানী নাগডাতো (উদয়পুৰৰ পৰা প্ৰায় ২২ কিলোমিটাৰ দূৰত্বত) আক্ৰমণ কৰে যদিও গুজৰাট সেনাৰ আগমনত এটা ৰিট্ৰিটক পৰাস্ত কৰিবলগীয়া হয়। প্ৰতিশোধ হিচাপে ইলটুটমিছসকলে গুজৰাটৰ চালুক্যসকলৰ বিৰুদ্ধে অভিযান প্ৰেৰণ কৰে যদিও ইয়াক লোকচানৰ সৈতে প্ৰতিহত কৰা হয়।

ইলটুটমিছে নিজৰ কন্যা ৰাজিয়াক সিংহাসনত মনোনীত কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়।

নিজৰ দাবীক দৃঢ় কৰিবলৈ ৰাজিয়াই নিজৰ ভাতৃসকলৰ বিৰুদ্ধেও যুঁজিবলগীয়া হৈছিল আৰু শক্তিশালী তুৰ্কী সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলৰ বিৰুদ্ধেও যুঁজিবলগীয়া হৈছিল আৰু মাত্ৰ তিনি বছৰহে শাসন কৰিব পাৰিছিল।

ইয়াৰ ফলত ৰাজতন্ত্ৰ আৰু তুৰ্কীৰ মুখীয়ালসকলৰ মাজত ক্ষমতাৰ সংগ্ৰামৰ আৰম্ভণি হৈছিল, যাক কেতিয়াবা ‘ চল্লিশজন ‘ বা চাহালগানি বুলিও কোৱা হয়।

• কৰ্পছ অৱ ফৰ্টি/চাহালগানী আছিল ৪০ জন তুৰ্কী দাস আমিৰৰ পৰিষদ যিয়ে চুলতানৰ ইচ্ছা অনুসৰি দিল্লী চুলতান ৰাজ্য পৰিচালনা কৰিছিল।

ইলতুতমিছৰ ৱাজিৰ নিজাম-উল-মুলক জুনাইদী, যিয়ে তেওঁক সিংহাসনত উন্নীত কৰাৰ বিৰোধিতা কৰিছিল, আৰু তেওঁৰ বিৰুদ্ধে সম্ভ্ৰান্ত লোকৰ বিদ্ৰোহৰ সমৰ্থন আৰু সমৰ্থন কৰিছিল, তেওঁ পৰাজিত হৈছিল আৰু পলায়ন কৰিবলৈ বাধ্য হৈছিল।

ৰাজপুতসকলক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ ৰাজিয়াই ৰনথাম্বুৰৰ বিৰুদ্ধে অভিযান পঠিয়াইছিল , আৰু নিজৰ ৰাজ্যৰ দৈৰ্ঘ্য আৰু বিস্তৃতিত আইন-শৃংখলা সফলভাৱে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।

এবিচিনিয়ান সম্ভ্ৰান্ত ইয়াকুত খানক ৰাজগোহালিৰ অধীক্ষক নিযুক্তি দিয়া হৈছিল আৰু ৰাজিয়া চুলতানৰ অনুকূল আছিল।

• তুৰ্কী সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলে তেওঁক নাৰীসুলভ বিনয় উলংঘা কৰাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছিল, আৰু ইয়াকুত খানৰ প্ৰতি অত্যধিক বন্ধুত্বপূৰ্ণ বুলি অভিযোগ কৰিছিল।

লাহোৰ আৰু ছিৰহিন্দত বিদ্ৰোহৰ সূচনা হয় । ৰাজিয়াই ব্যক্তিগতভাৱে লাহোৰৰ বিৰুদ্ধে অভিযানৰ নেতৃত্ব দিছিল আৰু ৰাজ্যপালক জমা দিবলৈ বাধ্য কৰিছিল।

ছিৰহিন্দলৈ যোৱাৰ পথত আভ্যন্তৰীণ বিদ্ৰোহৰ সূচনা হয় য’ত ইয়াকুত খানক হত্যা কৰা হয়, আৰু ৰাজিয়াক টাবৰহিন্দত কাৰাগাৰত ভৰোৱা হয় ।

কিন্তু ৰাজিয়াই নিজৰ বন্দী মালিক মালিক আলটুনিয়াক জয়ী কৰি তেওঁক বিয়া কৰাই দিল্লীৰ ওপৰত পুনৰ চেষ্টা চলায়। ৰাজিয়াই সাহসেৰে যুঁজিছিল যদিও পলায়ন কৰি থকাৰ সময়তে এখন হাবিত ডাকাতৰ হাতত পৰাস্ত হৈ হত্যা কৰা হৈছিল।

১২২১ চনৰ পৰা ১৩২৭ চনলৈ মংগোল সাম্ৰাজ্যই ভাৰত উপমহাদেশখন আক্ৰমণৰ বাবে কেইবাবাৰো চেষ্টা চলাইছিল।

আমলৰ উত্থানৰ আৰম্ভণি হৈছিল মংগোলীয় নেতা চাংগেজ খানৰ আগমনৰ পৰা , যিয়ে নিজকে ‘ঈশ্বৰৰ মহামাৰী’ বুলি কোৱাৰ বাবে গৌৰৱ কৰিছিল।

১২১৮ চনত মংগোলীয়সকলে খোৱাৰিজমি সাম্ৰাজ্যক আক্ৰমণ কৰে ।

• মংগোলীয় আক্ৰমণৰ গুৰুতৰ প্ৰভাৱ দিল্লীৰ চুলতান ৰাজ্যৰ ওপৰত পৰিল ।

দিল্লীত শাসন কৰি থকা ইলটুটমিছে মংগোলীয়সকলক সন্তুষ্ট কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।

ইয়াৰ ফলত ধাৰাবাহিকভাৱে মংগোলীয় আক্ৰমণ সংঘটিত হয়। সিন্ধু নদী ভাৰতৰ পশ্চিম সীমা হোৱা বন্ধ হৈ গ’ল।

শেষত ইলটুটমিছে লাহোৰ আৰু মুলটান দুয়োখন দেশ জয় কৰিবলৈ সক্ষম হয় , যাৰ ফলত মংগোলীয়সকলৰ বিৰুদ্ধে মোটামুটি শক্তিশালী প্ৰতিৰক্ষা ৰেখা গঠন হয়।

১২২৭ চনত চাংগেজ খানৰ মৃত্যুৰ পিছত , তেওঁৰ পুত্ৰসকলৰ মাজত শক্তিশালী মংগোলীয় সাম্ৰাজ্য বিভক্ত হয়।

পৃষ্ঠভূমি:

• ৰাজতন্ত্ৰ আৰু তুৰ্কী মুখীয়ালসকলৰ মাজত সংগ্ৰাম চলি থাকিল, যেতিয়ালৈকে তুৰ্কী মুখীয়ালসকলৰ এজন উলুগ খান , ইতিহাসত তেওঁৰ পিছৰ উপাধি বালবান নামেৰে জনাজাত।
• লাহে লাহে তেওঁ সকলো বস্তুৰ নিয়ন্ত্ৰণ দখল কৰিলে আৰু ১২৬৫ চনত তেওঁ সিংহাসন দখল কৰিবলৈ সফল হ’ল।
• ইয়াৰ আগৰ সময়ছোৱাত বালবানে ইলটুটমিছৰ কনিষ্ঠ পুত্ৰ নাছিৰুদ্দিন মাহমুদৰ নাইব বা ডেপুটিৰ পদত অধিষ্ঠিত হৈছিল , যাক ১২৪৬ চনত বালবানে সিংহাসন লাভ কৰাত সহায় কৰিছিল ।
• নাছিৰুদ্দিন মাহমুদৰ এগৰাকী কন্যাক ডেকা চুলতানৰ লগত বিয়া দি বলবনে নিজৰ স্থিতি আৰু অধিক শক্তিশালী কৰি তুলিলে।
• বালবানৰ ক্ৰমবৰ্ধমান কৰ্তৃত্বই চৰকাৰৰ কামত পূৰ্বৰ ক্ষমতা আৰু প্ৰভাৱ অব্যাহত ৰখাৰ আশা কৰা বহু তুৰ্কী মুখীয়ালক বিচ্ছিন্ন কৰি পেলালে , যিহেতু নাছিৰুদ্দিন মাহমুদ সৰু আৰু অনভিজ্ঞ আছিল।
• সেয়েহে তেওঁলোকে ১২৫৩ চনত ষড়যন্ত্ৰ ৰচনা কৰি বালবানক নিজৰ পদৰ পৰা উৎখাত কৰে।
• বলবনৰ ঠাইত ভাৰতীয় মুছলমান ইমাদুদ্দিন ৰাইহান।

এটা পৃথক গোট গঠন:

• যেতিয়া বলবানে এফালে আঁতৰি যাবলৈ সন্মত হ’ল যদিও সাৱধানে নিজৰ গোটটো গঢ়ি তুলিলে। পঞ্জাৱৰ এক বৃহৎ অংশ আগুৰি ধৰা মংগোলীয়সকলৰ লগতো তেওঁ কিছু যোগাযোগ স্থাপন কৰিছিল ।
• চুলতান মাহমুদে বলবানৰ দলৰ উচ্চ শক্তিৰ সন্মুখত প্ৰণাম কৰি ৰাইহানক বৰ্খাস্ত কৰে। কিছু সময়ৰ পাছত ৰাইহান পৰাজিত হৈ নিহত হয়।
• বালবানে নিজৰ আন বহু প্ৰতিদ্বন্দ্বীক ফেয়াৰ বা ফাউলৰ জৰিয়তে মুক্তি দিছিল।
• ১২৬৫ চনত চুলতান মাহমুদৰ মৃত্যু হয়।

শক্তিশালী কেন্দ্ৰীভূত সেনাবাহিনী:

• বালবানে আভ্যন্তৰীণ অশান্তিৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ আৰু পঞ্জাৱত নিজকে শিপাই যোৱা আৰু দিল্লী চুলতানীৰ বাবে গুৰুতৰ বিপদৰ সৃষ্টি কৰা মংগোলীয়সকলক বিকৃত কৰিবলৈ দুয়োটাতে এক শক্তিশালী কেন্দ্ৰীভূত সেনাবাহিনী সংগঠিত কৰিছিল।
• দিৱান-ই-আৰ্জ:
  • তেওঁ সামৰিক বিভাগটো (দিৱান-ই-আৰ্জ) পুনৰ সংগঠিত কৰি যিসকল সৈনিক আৰু সৈনিক আৰু সেৱাৰ বাবে উপযুক্ত নাছিল, তেওঁলোকক পেঞ্চন দি পেঞ্চন দিলে।
• গংগা-যমুনা দোয়াব আৰু আৱধৰ মেৱাতী, ৰাজপুত জমিদাৰ আৰু ডাকোইটৰ লগত মোকাবিলা কৰিবলৈ বলবনে ‘ তেজ আৰু লোহা’ নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল।
• দোয়াবত আৰু কাটিহাৰত (বৰ্তমান ৰোহিলখণ্ড) বলবনে বনাঞ্চল পৰিষ্কাৰ কৰিবলৈ, বিদ্ৰোহী গাঁৱৰ মানুহক ধ্বংস কৰিবলৈ, পুৰুষ, মহিলা আৰু শিশুসকলক দাসত্বত ৰখাৰ নিৰ্দেশ দিলে ।
• এই কঠোৰ পদ্ধতিৰে বালবানে পৰিস্থিতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। নিজৰ চৰকাৰৰ শক্তিৰে জনসাধাৰণক আপ্লুত কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকক ভয় খুৱাবলৈ বালবানে এখন ভয়ংকৰ আদালত ৰক্ষা কৰিছিল।

বালবানৰ মৃত্যু:

• ১২৮৬ চনত বালবানৰ মৃত্যু হয় ।
• নিঃসন্দেহে তেওঁ দিল্লীৰ চুলতান ৰাজ্যৰ বিশেষকৈ চৰকাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ ৰূপৰ অন্যতম মূল স্থপতি আছিল ।
• ৰাজতন্ত্ৰৰ ক্ষমতা দৃঢ় কৰি বলবানে দিল্লী চুলতানীক মজবুত কৰিছিল ।
• মংগোলীয়ৰ আগ্ৰাসনৰ বিৰুদ্ধে তেওঁ উত্তৰ ভাৰতক সম্পূৰ্ণৰূপে ৰক্ষা কৰিব পৰা নাছিল।

দাস বংশৰ শাসকসকলে সৃষ্টি কৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ অট্টালিকাসমূহ :

• কুৱাত-উল-ইছলাম মছজিদ:
  • ই ভাৰতৰ আদিম মছজিদসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম আৰু ইয়াক ১১৯২ চনৰ পৰা ১১৯৮ চনৰ ভিতৰত কুতুবুদ্দিন আইবাকে স্থাপন কৰিছিল ।
  • কুৱাত-উল-ইছলাম মছজিদ অৰ্থাৎ ‘ইছলামৰ শক্তি’।
  • ইয়াক কুতুব মিনাৰৰ উত্তৰ -পূব দিশত নিৰ্মাণ কৰা হৈছে।
  • চোতালত থকা লোহাৰ স্তম্ভত খ্ৰীষ্টীয় চতুৰ্থ শতিকাৰ ব্ৰাহ্মী লিপিত সংস্কৃতত লিখা আছে , সেই অনুসৰি চন্দ্ৰ নামৰ এজন শক্তিশালী ৰজাৰ স্মৃতিত বিষ্ণুপদ নামেৰে জনাজাত পাহাৰত বিষ্ণুধ্বজ (বিষ্ণু দেৱতাৰ মানদণ্ড) হিচাপে স্তম্ভটো স্থাপন কৰা হৈছিল .
• কুতুব মিনাৰ:
  • ৰঙা আৰু বাফ বেলেগ শিলৰ কুতুব মিনাৰ ভাৰতৰ সৰ্বোচ্চ টাৱাৰ ।
  • কুতুবুদ্দিন আইবাকে ১১৯৯ খ্ৰীষ্টাব্দত প্ৰথম মহলালৈকে মিনাৰৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল ।
  • ইয়াত তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী আৰু জোঁৱাই শ্বামছু’দ-দিন ইলটুটমিছে (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ১২১১-৩৬) আৰু তিনিটা ষ্ট’ৰী যোগ কৰিছিল ।
  • মিনাৰখনৰ বিভিন্ন স্থানত আৰবী আৰু নাগৰী আখৰৰ অসংখ্য শিলালিপিৰ পৰা কুতুবৰ ইতিহাস উন্মোচিত হৈছে।
  • চোতালত থকা লোহাৰ স্তম্ভত খ্ৰীষ্টীয় চতুৰ্থ শতিকাৰ ব্ৰাহ্মী লিপিত সংস্কৃতত লিখা আছে , সেই অনুসৰি চন্দ্ৰ নামৰ এজন শক্তিশালী ৰজাৰ স্মৃতিত বিষ্ণুপদ নামেৰে জনাজাত পাহাৰত বিষ্ণুধ্বজ (বিষ্ণু ঈশ্বৰৰ মানদণ্ড) হিচাপে এই স্তম্ভটো স্থাপন কৰা হৈছিল .
• অধৈ দিন কা ঝোনপ্ৰা:
  • “আঢ়ৈদিনীয়া মছজিদ” বুলিও জনাজাত অধৈ দীন কা ঝোনপ্ৰা ভাৰতৰ ৰাজস্থানৰ আজমেৰত অৱস্থিত এক ঐতিহাসিক মছজিদ ।
  • ১১৯৯ খ্ৰীষ্টাব্দত কুতুব-উদ্দিন-আইবাকে এই মছজিদটো নিৰ্মাণ কৰিছিল ।
• নাছিৰ-উদ-দিন মহম্মদ (চুলতান ঘৰী)ৰ সমাধি:
  • কুতুব মিনাৰৰ পৰা প্ৰায় ৬ কিলোমিটাৰ পশ্চিমে চুলতান ঘৰৰ সমাধিস্থল ।
  • ১২৩১ চনত ইলটুটমিছে নিজৰ ডাঙৰ পুত্ৰ আৰু নাছিৰুদ্দিন মাহমুদৰ অৱশিষ্টৰ ওপৰত নিৰ্মাণ কৰিছিল ।
• Shams-ud-Dintutmish এর সমাধি:
  • কুৱাত-উল-ইছলাম মছজিদৰ উত্তৰ-পশ্চিমৰ ওচৰতে অৱস্থিত শ্বামছুদ্দিন ইলতুতমিছৰ সমাধি ।
  • এই সমাধিটো ইলটুটমিছে নিজেই ১২৩৫ খ্ৰীষ্টাব্দত নিৰ্মাণ কৰিছিল।
• বালবানৰ সমাধি:
  • ১২৮৭ খ্ৰীষ্টাব্দত নিৰ্মিত ভাৰতৰ নতুন দিল্লীৰ মেহৰৌলীত অৱস্থিত ঘিয়াছুদ দিন বলবানৰ সমাধি ।

প্ৰশাসনিক যন্ত্ৰৰ ন’ড আছিল চুলতান।

তেওঁ সমগ্ৰ ৰাজ্যখনৰ শাসক আছিল আৰু সিংহাসনত বহাৰ পিছত তেওঁৰ হাতত নিৰপেক্ষ ক্ষমতা আছিল।

তেওঁ আছিল সেনাবাহিনীৰ সৰ্বোচ্চ সেনাপতি ।

চুলতান বহু দিশত প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থাৰ মুৰব্বী আছিল ।

ৰাজধানী চহৰ আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে থকা অঞ্চলবোৰ প্ৰায়ে এনে অঞ্চল আছিল য’ত কেন্দ্ৰীয় প্ৰশাসনৰ প্ৰত্যক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰচলিত আছিল।

শাসক , সম্ভ্ৰান্ত লোক, দৰবাৰ, ৰাজকীয় স্থাপত্য, বাণিজ্য, নগৰায়ন , এই সকলোবোৰ এই অঞ্চলসমূহৰ ওপৰত অধিক মনোনিৱেশ কৰা হৈছিল, আৰু সেয়েহে প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থাও বিশদ আৰু বিশিষ্ট আছিল।

ঐতিহাসিক ৰাজনীতিৰ বাবেই কেন্দ্ৰীয়ভাৱে প্ৰশাসিত নিয়ন্ত্ৰণ আৰু নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা গঢ়ি তোলাটো প্ৰয়োজনীয় আছিল ।

শিপিনী, ব্যৱসায়ী, সৈনিক আদি অন্যান্য গোটৰ লগতে শাসক শ্ৰেণীৰ “পৰজীৱী” স্বভাৱৰ অৰ্থ হ’ল এই ৰাজনৈতিক গাঁথনিটো অটুট ৰখাৰ বাবে সাম্ৰাজ্যৰ অন্য প্ৰান্তৰ পৰা কেতিয়াবা বলপূৰ্বকভাৱে সম্পদ আত্মসাৎ কৰিবলগীয়া হৈছিল।

মুইজ্জী (মুইজুদ্দিন ঘোৰী, ঘোৰিদ শাসক) সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলে তেওঁক নিজৰ উৰ্ধতন বুলি গ্ৰহণ কৰি তেওঁৰ প্ৰতি নিজৰ আনুগত্য আগবঢ়োৱাৰ পৰা কুতুবুদ্দিনে কোনো সংঘাত নোহোৱাকৈ সিংহাসনত বহিছিল ।

ইলটুটমিছৰ দিল্লীৰ সিংহাসনত অধিষ্ঠিত হোৱাটোৱে ভাৰতত তুৰ্কী আভিজাত্যৰ বৃদ্ধিৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ল্যাণ্ডমাৰ্ক হিচাপে কাম কৰিছিল ।

ইয়াৰ দ্বাৰা সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলে সশস্ত্ৰ শক্তিৰ জৰিয়তে নিজৰ নেতা নিৰ্বাচন কৰাৰ ক্ষমতা প্ৰতিফলিত হৈছিল।

দিল্লীৰ সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলে শাসক নিৰ্বাচনত প্ৰাধান্য লাভ কৰে আৰু দিল্লী তুৰ্কী শাসনৰ ৰাজনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ পৰে ।

ভাৰতত এখন সাৰ্বভৌম তুৰ্কী ৰাষ্ট্ৰ স্থাপনৰ কৃতিত্ব ইলটুটমিছক দিয়া হয় আৰু তেওঁৰ সময়ত আভিজাত্যসকল দক্ষ প্ৰশাসকৰে গঠিত আছিল।

ইলটুটমিছৰ মৃত্যুৰ পিছত (১২৩৫) বালবানৰ ৰাজপাটত বহালৈকে (১২৬৯) চিহালগানী দাসসকলে (৪০ জন সম্ভ্ৰান্ত লোকৰ গোট যাৰ অংশ বালবানও আছিল) উত্তৰাধিকাৰৰ বিষয়টো সিদ্ধান্ত লয়।

বালবানে তুৰ্কী আভিজাত্যৰ ক্ষমতাক চেপি ধৰি মুকুটৰ আধিপত্য ঘূৰাই আনিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল ।

বালবানৰ ৰাষ্ট্ৰপতিত্বই প্ৰমাণ কৰিলে যে বংশগত নীতিটো আৰু প্ৰাসংগিক নহয়।

জালালুদ্দিন খিলজী (১২৯০) সিংহাসনত বহাই এই কথা প্ৰতিষ্ঠা কৰিলে যে উত্তৰাধিকাৰ সদায় সাৰ্বভৌমত্ব আৰু ৰজাৰ আধাৰ নহয় । ক্ষমতা আৰু শক্তিও সিংহাসনৰ উত্তৰাধিকাৰীত্বৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰক আছিল।

Q. Consider the following statements: (2019):-

দিল্লী চুলতানিত ৰাজহ প্ৰশাসনত ৰাজহ সংগ্ৰহৰ ভাৰপ্ৰাপ্ত বিষয়াজন ‘আমিল’ নামেৰে জনাজাত আছিল।

দিল্লীৰ চুলতানসকলৰ lqta ব্যৱস্থা আছিল এক প্ৰাচীন থলুৱা প্ৰতিষ্ঠান।

দিল্লীৰ খালজী চুলতানৰ ৰাজত্বকালত ‘মীৰ বাক্ষী’ৰ কার্যালয়ৰ অস্তিত্ব আহিছিল৷

Which of the statements given above is/are correct?

(a) 1 only
(b) 1 and 2 only
(c) 3 only
(d) 1, 2 and 3

Ans: (a)

দিল্লী চুলতানিত , কৃষকৰ পৰা পোনপটীয়াকৈ ৰাজহ সংগ্ৰহ আৰু মাটি জোখাৰ কাম আমিলসকলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আছিল। সেয়েহে ১ নং উক্তিটো শুদ্ধ।

ইক্টা ব্যৱস্থাৰ বিকাশ ঘটিছিল পশ্চিম এছিয়াত, বিশেষকৈ পাৰস্যত বুয়িদ বংশৰ অধীনত, যিয়ে এই ব্যৱস্থাটোক আনুষ্ঠানিক কৰি তুলিছিল আৰু দশম আৰু একাদশ শতিকাৰ সময়ছোৱাত শাসন কৰিছিল। ভাৰতত এই ব্যৱস্থাটোক ইলটুটমিছ (মামলুক বংশ)ৰ দ্বাৰা প্ৰতিষ্ঠানিক মৰ্যাদা প্ৰদান কৰা হৈছিল। ইকতা ব্যৱস্থাৰ অধীনত সাম্ৰাজ্যৰ ভূমি ইকটা নামৰ বিভিন্ন ভূমিত ভাগ কৰা হৈছিল যিবোৰ ‘ইকতাদাৰ’ নামেৰে জনাজাত বিষয়াসকলক নিযুক্ত কৰা হৈছিল সেয়েহে ২ নং বক্তব্য শুদ্ধ নহয়।

ঘিয়াছ উদ-দিন বলবানে (১২৬৬ -১২৮৭) ‘দিৱান-ই-আৰ্জ’ নামৰ সামৰিক বিভাগ এটা স্থাপন কৰিছিল, যাৰ অধীনত ‘আৰিজ-ই-মামালিক’ৰ দায়িত্ব আছিল ৰাজকীয় সেনাবাহিনীৰ সংগঠন আৰু ৰক্ষণাবেক্ষণ। আলাউদ্দিন খালজীয়ে ঘোঁৰাৰ গুণগত মান উন্নত কৰাৰ লগতে ভুৱা নম্বৰ নিৰ্মূল কৰি দিৱান-ই-আৰ্জ বিভাগৰ কাৰ্যক্ষমতা আৰু অধিক বৃদ্ধিৰ বাবে ‘ডাঘ’ ব্যৱস্থা (অৰ্থাৎ ঘোঁৰাৰ ব্ৰেণ্ডিং) প্ৰৱৰ্তন কৰে। ইয়াৰ বিপৰীতে মোগল ভাৰতৰ সময়ত মিৰ ভাক্ষী সামৰিক বিভাগৰ মুৰব্বী আছিল। সেয়েহে ৩ নং উক্তিটো শুদ্ধ নহয়।

গতিকে বিকল্প (ক) শুদ্ধ উত্তৰ।